هنر اندیشیدن فناورانه
روایت پژوهش ایرانی که نور خورشید را به زنجیره‌ای از اعتماد دیجیتال تبدیل کرد
در جهان امروز، جایی میان مرز علم و هنر، جایی میان الهام و فناوری، اندیشه‌ای متولد می‌شود که نه‌فقط یک مسئله را حل می‌کند، بلکه شیوه نگاه ما به آینده را تغییر می‌دهد.
پژوهش دکتر جواد واشقانی فراهانی – که در جهان علمی با نام Jay Hani شناخته می‌شود – از همین جنس است: تلاشی برای بازآفرینی رابطه انسان، فناوری و انرژی.
در مقاله‌ای که او در ژورنال بین‌المللی Sustainability منتشر کرده، مسئله‌ای ظاهراً فنی – ثبت داده‌های انرژی خورشیدی – به سفری میان‌رشته‌ای بدل می‌شود: از مهندسی داده تا فلسفه اعتماد، از اینترنت اشیا تا هنر شفافیت.
آغاز ایده: وقتی عددها بی‌اعتماد شدند
انرژی پاک، بدون اعتماد پاک معنا ندارد.
در بسیاری از کشورها، داده‌های تولید انرژی خورشیدی در سرورهای مرکزی نگهداری می‌شوند؛ اما این داده‌ها می‌توانند تغییر کنند، حذف شوند، یا در غبار خطا گم شوند. در دنیای امروز، انرژی نه فقط باید تولید شود، بلکه باید به درستی ثبت و باور شود.
از همین نقطه، اندیشه دکتر واشقانی فراهانی آغاز شد: چگونه می‌توانیم داده‌های انرژی را به همان اندازه‌ای قابل اعتماد کنیم که طلوع خورشید است؟
فناوری به‌مثابه زبان اعتماد
پاسخ او در سه واژه خلاصه می‌شود: بلاکچین، اینترنت اشیا و محاسبات لبه‌ای.
اما آنچه این پاسخ را خاص می‌کند، نه صرفاً ترکیب ابزارها، بلکه فلسفه پشت آن است:
«اعتماد نباید بر پایه نهادها بنا شود، بلکه باید در ذات فناوری نوشته شود.»
در سیستم طراحی‌شده، داده‌ها مانند خاطره‌هایی دیجیتال در حسگرها شکل می‌گیرند، در گره لبه‌ای پردازش می‌شوند، و در بلاکچین به شکل غیرقابل تغییر به اشتراک گذاشته می‌شوند.
هر واحد انرژی تولیدشده به یک اثر دیجیتال امضا‌شده بدل می‌شود—ردپایی که در هیچ‌جا پاک نمی‌شود.
نگاهی فنی به معماری هنرمندانه
در ظاهر، سیستم از چند جزء ساده تشکیل شده است:
- حسگر INA219 که جریان و ولتاژ را می‌سنجد،
- رایانه کوچک Raspberry Pi 4B که مانند مغز محلی عمل می‌کند،
- الگوریتم SHA-256 که داده‌ها را هش می‌کند و در زنجیره‌ای به هم متصل می‌سازد،
- و در نهایت شبکه بلاکچین اتریوم PoS (Sepolia) که داده نهایی را می‌پذیرد.
اما در باطن، این ساختار شبیه یک ارکستر است: هر جزء، نغمه‌ای می‌نوازد و هماهنگی نهایی از اعتماد می‌سازد.
سیستم هر دقیقه داده‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. هر شش ساعت، داده‌ها در بسته‌هایی به نام Merkle Batch جمع‌آوری و تنها هش نهایی آن‌ها در بلاکچین ثبت می‌شود. این کار، هزینه و مصرف انرژی را به‌طرز چشمگیری پایین می‌آورد، بدون آن‌که چیزی از شفافیت کم کند.
تجربه‌ی آزمایش؛ داده‌هایی که هرگز دروغ نمی‌گویند
پروژه در طول ۱۳۵ ساعت مداوم اجرا شد.
در این مدت بیش از ۱۰ هزار رکورد انرژی ثبت و در قالب ۱۳۰ بسته (Merkle Batch) به بلاکچین ارسال شد.
حتی یک بسته از بین نرفت و هیچ خطایی در تأیید داده‌ها مشاهده نشد.
سیستم مانند یک موجود زنده عمل کرد:
دمای کاری‌اش هرگز از ۴۴ درجه بالاتر نرفت؛
مصرف CPU کمتر از ۰.۰۲ درصد بود؛
و با وجود بیش از صد مورد قطع موقتی ارتباط، همه داده‌ها در نهایت بازیابی و ارسال شدند.
در زبان فناوری، این یعنی پایداری. در زبان انسان، یعنی اعتماد.
اقتصاد انرژی شفاف
پژوهش نشان می‌دهد که هزینه‌ی هر دسته داده ثبت‌شده در بلاکچین حدود ۰.۹۹ یورو است. در مجموع، هزینه‌ی کل آزمایش ۱۲۸ یورو بوده است.
در مقیاس ملی (برای حدود ۲۵۰ هزار سیستم خورشیدی)، هزینه سالانه حدود ۳.۹ میلیون یورو برآورد می‌شود؛ رقمی ناچیز در برابر سود حاصل از شفافیت و اعتمادسازی.
از نظر مصرف انرژی، هر تراکنش حدود ۶.۲ وات‌ساعت انرژی مصرف کرده و مجموع انتشار CO₂ کمتر از ۰.۲ کیلوگرم بوده است—آن‌قدر کم که عملاً قابل چشم‌پوشی است.
این یعنی بلاکچین دیگر دشمن پایداری نیست، بلکه می‌تواند در خدمت آن باشد.
زیبایی در دقت؛ هنر داده‌های صادق
این پروژه نشان می‌دهد که فناوری نیز می‌تواند زیبا باشد—زیبایی در هماهنگی اجزا، در نظم داده‌ها، در دقت بی‌وقفه‌ای که از دل طبیعت الهام گرفته است.
داده‌ها مانند تابلوهای نقاشی‌اند که با نور خورشید شکل می‌گیرند، اما قلم‌مویشان الگوریتم است.
دکتر واشقانی فراهانی با رویکردی میان‌رشته‌ای، میان مهندسی و فلسفه پلی زده است. سیستم او فقط کارآمد نیست؛ معنا دارد. معنا در این‌که حقیقت داده را از قید نهادها رها می‌کند و آن را در رمز، در الگوریتم و در توزیع جاودانه می‌سازد.
کاربردهای ملی؛ ایران و فرصت شفافیت
ایران از نظر تابش خورشید، در ردیف نخستین کشورهای جهان قرار دارد.
اما کمبود زیرساخت‌های دیجیتال در بخش انرژی و بی‌اعتمادی به داده‌های رسمی، مانعی بزرگ در مسیر سرمایه‌گذاری‌های تجدیدپذیر است.
این مدل می‌تواند راه‌حل باشد:
- هر نیروگاه خورشیدی می‌تواند داده تولید خود را به شکل مستقل در زنجیره ثبت کند؛
- سرمایه‌گذاران می‌توانند صحت اطلاعات را بدون واسطه بررسی کنند؛
- دولت می‌تواند یارانه‌ها و مجوزها را بر اساس داده‌ی واقعی تخصیص دهد؛
- و مردم می‌توانند با اعتماد، در پروژه‌های انرژی مشارکت کنند.
بدین ترتیب، فناوری به زبان مشارکت بدل می‌شود.
از علم تا فرهنگ اعتماد
پژوهش دکتر واشقانی فراهانی یادآوری می‌کند که علم، اگر در خلأ فرهنگی رها شود، اثر عمیقی نخواهد داشت.
بلاکچین در ذات خود، فرهنگی از شفافیت، مشارکت و صداقت داده‌ها را ترویج می‌دهد—ویژگی‌هایی که ریشه در ارزش‌های انسانی و حتی هنری دارند.
در جهان هنر نیز، اصالت اثر در غیرقابل تکرار بودن و در ثبت زمان نهفته است. در این سامانه هم، هر لحظه از انرژی خورشید به اثری منحصربه‌فرد تبدیل می‌شود؛ یک امضای دیجیتال از خورشید.
جایگاه دانشگاه مودول وین
دانشگاه Modul Vienna از مراکز پیشرو اروپا در حوزه‌ی مدیریت دیجیتال و پایداری است و همواره پروژه‌هایی را حمایت می‌کند که فناوری را در خدمت توسعه‌ی اجتماعی قرار دهند.
پژوهش دکتر واشقانی فراهانی یکی از نمونه‌های موفق این رویکرد میان‌رشته‌ای است: پژوهشی که مهندسی، اقتصاد و فلسفه‌ی اعتماد را به هم پیوند می‌زند.
مسیر آینده؛ از دستگاه تا جامعه
در پایان مقاله، مسیرهای آتی پژوهش ترسیم شده است:
- انتقال سامانه از شبکه‌ی آزمایشی به شبکه‌ی اصلی بلاکچین،
- طراحی قراردادهای هوشمند برای صدور گواهی انرژی سبز،
- و پیوند با چارچوب‌های بین‌المللی گزارش پایداری (ESG).
اما فراتر از این‌ها، مسیر بزرگ‌تری در پیش است: انتقال مفهوم «ثبت غیرقابل‌دستکاری» از داده‌ی انرژی به دیگر عرصه‌ها—از آموزش گرفته تا سلامت و فرهنگ.
معنای گسترده‌تر یک پژوهش ایرانی
پژوهش‌های فناورانه زمانی جهانی می‌شوند که از مرزهای صرفاً فنی عبور کنند.
پروژه‌ی Jay Hani نه فقط درباره‌ی بلاکچین است، بلکه درباره‌ی صداقت دیجیتال است—چیزی که هم در اقتصاد سبز معنا دارد، هم در رسانه، هم در هنر و هم در سیاست.
در جهانی که اعتماد کالایی کمیاب شده، این پژوهش نشان می‌دهد چگونه می‌توان با طراحی درست، اعتماد را مهندسی کرد؛ همان‌گونه که شاعر با واژه معنا می‌سازد، مهندس نیز با کُد می‌تواند حقیقت بیافریند.
نتیجه‌گیری؛ روشناییِ ثبت‌شده
از نگاه بسیاری، این پژوهش تنها درباره‌ی انرژی خورشیدی است، اما در عمق خود درباره‌ی انسان است؛ انسانی که می‌خواهد از نور استفاده کند، نه‌فقط برای تولید برق، بلکه برای روشن‌تر کردن رابطه‌اش با حقیقت.
سیستمی که دکتر واشقانی فراهانی طراحی کرده، گامی است از فناوری به فلسفه—از داده به معنا.
در این مدل، نور خورشید نه‌فقط منبع انرژی، بلکه منبع اعتماد است؛ و این شاید زیباترین تعریفی باشد که علم می‌تواند از هنر بگیرد.
